දුස්තොරතුරු ප්‍රමුඛතම ගෝලීය අවදානමක් වූ සමයක, ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සුම් දිනයේ වැදගත්කම!
Subscribe to our WhatsApp Channel
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සුම් දිනය(International Fact-checking Day) සෑම වසරක අප්‍රේල් 2 දින සමරනු ලැබේ. අන්තර්ජාලය හරහා පැතිරෙන වර්ධනය වන අසත්‍ය තොරතුරු මැඩපැවැත්වීම සඳහා අන්තර්ජාලය හරහා දකින සෑම දෙයක්ම සත්‍ය නොවන බව ජනතාවට අවබෝධ කර ගැනීමට සහය දක්වන මෙම සමරුව අතිශයින්ම වැදගත් වේ.
වාර්ෂිකව සමරනු ලබන මෙම දිනයේ තේමාව “කරුණු විමර්ශනය අත්‍යවශ්‍ය වේ” වුවද, සැබවින්ම කරුණු පරික්ෂා කිරීමේ පුරුද්ද වසරේ සෑම දිනකම සෑම පුද්ගලයෙකුගේ වගකීමේ කොටසක් වුවහොත්, එමඟින් දුස්තොරතුරු අවම කිරීමට සමාජයේ සෑම අයෙකුටම දායක විය හැකියි.
විශේෂයන්ම ලෝක ආර්ථික සංසදයේ (World Economic Form) 2024 ගෝලීය අවදානම් වාර්තාවේ ඉදිරි වසර දෙකක බරපතල අවදානම ලෙස දුස්තොරතුරු සහ ව්‍යාජ පුවත් මඟින් ගෙනෙන අවදානම ශ්‍රේණිගත කර ඇති අවධියක, සෑම පුරවැසියෙකුක කරුණු විමර්ෂකයෙකු වීමේ වැදගත්කම වඩාත් ඉස්මතු වී තිබෙනවා.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සුම් දිනයේ ඉතිහාසය
ජාත්‍යන්තර තතු පිරික්සුම් ජාලය(International Fact-Checking Network - IFCN), විසින් පිහිටුවන ලද මෙම දිනය, ලොව පුරා සිටින කරුණු පරික්ෂණ සංවිධාන විසින් ඔවුන් විසින් සපයනු ලබන තොරතුරු වල සත්‍යය ලෝක ජනතාවට ඉදිරිපත් කිරීමට වග බලා ගැනීම සඳහා දරන විශාල උත්සාහයක කොටසකි.
මාධ්‍යවේදීන්, දේශකයින්, දේශපාලනඥයන්, රජයන්, සෞඛ්‍ය සේවා සේවකයින්, දැන්වීම්කරුවන් සහ සාමාන්‍ය පුරවැසියන් පවා තමන් බෙදාගන්නා තොරතුරු සත්‍ය සහ නිවැරදි බව සහතික කර ගැනීමට වග කිව යුතුය.
සත්‍ය පරීක්ෂා කිරීම වෘත්තීය කරුණු පරීක්ෂකයින්ගේ කාර්යයක් පමණක් නොවේ. මිථ්‍යාවන් සහ දුස් තොරතුරු සියල්ලක්ම ආමන්ත්‍රණය කළ යුතුය යන විශ්වාසය සමඟින්, ජාත්‍යන්තර කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ දිනයේ අරමුණ නම්, ඒ වෙනුවෙන් ක්‍රියාකාරී වීමට සෑම කෙනෙකුටම වගකීමක් ඇති බවට සිහි කැඳවීමයි.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සීමේ දිනයේ ආරම්භය
ජාත්‍යන්තර තතු පිරික්සුම් දිනය ප්‍රථම වරට සමරනු ලැබුවේ 2017 අප්‍රේල් 2 වනදාය. ජාත්‍යන්තර තතු පිරික්සුම් දිනය සංකල්පය 2014 දී ලන්ඩන් ආර්ථික විද්‍යා පාසලේදී හඳුන්වා දුන් අතර, එම දිනය නිල වශයෙන් 2016 දී නිර්මාණය කරන ලදී. අප්‍රේල් 2 වන දා ලෙස මෙම දිනය තෝරා ගනු ලැබුවේ අප්‍රේල් 01 වන දා මෝඩයන්ගේ දිනය බැවින් මිනිසුන් එකිනෙකාට විහිළු කිරීමට උත්සාහ කිරීමේදී තවත් අසත්‍ය තොරතුරු පතුරුවන බැවිනි.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සීමේ දිනයේ වැදගත්කම
දුස් තොරතුරු යනු ලොව පුරා සිටින මිනිසුන් දිගින් දිගටම මුහුණ දෙන විශාලතම අභියෝගයකි. අන්තර්ජාලය භාවිතය වැඩි වීමෙන් තොරතුරුවලට වඩාත් පහසුවෙන් ප්‍රවේශ විය හැකි වුවද, සත්‍ය කරුණු බවට ඒත්තු ගන්වමින් හුවමාරු වන සත්‍යාපනය නොකළ පළ කිරීම් කියවීමට සහ විශ්වාස කිරීමට සහ ඒවා කරුණු ලෙස ගෙනහැර දැක්වීමට බොහෝ දෙනා පෙළඹී ඇත. එබැවින්, කරුණු පරීක්ෂා කිරීම වෙන කවරදාටත් වඩා වැදගත් වී ඇත.
ලොව පුරා ජනප්‍රිය වී ඇති සහ දිගින් දිගටම පැතිර යන මිථ්‍යාවන් සහ ව්‍යාජ ප්‍රවෘත්ති නිෂ්ප්‍රභ කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කර ඇති විවිධ කරුණු පිරික්සුම් සමාගම් සහ මාධ්‍ය ආයතන තිබේ. කරුණු පිරික්සීමේ දිනය සැමරීමේ අරමුණ වන්නේ මෙම පෙරමුණෙහි වෙහෙස නොබලා වැඩ කරන සෑම කෙනෙකුම සැමරීම සහ අගය කිරීමයි.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සීමේ දිනය වැදගත් වන්නේ ඇයි?
සත්‍යය සහ නිරවද්‍යතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීමට
තොරතුරු පතුරුවා හැරීමට පෙර එය සත්‍යාපනය කිරීමේ වැදගත්කම පිළිබඳව ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සීමේ දිනය අවධානය යොමු කරයි. සමාජ මාධ්‍ය හරහා අසත්‍ය, නොමග යන සුළු තොරතුරු ඉක්මනින් පැතිර යන ලෝකයක, සත්‍ය තොරතුරු පමණක් බෙදා ගැනීම සහතික කිරීමට කරුණු පරීක්ෂක වාර්තාවන් උපකාරී වේ.
හානිකර අසත්‍ය තොරතුරුවලින් පුද්ගලයන් ආරක්ෂා කිරීමට
කරුණු පරීක්ෂා කිරීමකින් තොරව, පුද්ගලයන්ට තමන්ට හෝ අන් අයට හානිකර විය හැකි වැරදි තොරතුරු විශ්වාස කිරීමට පෙළඹිය හැකිය. එබැවින් ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සුම් දිනයේ දී සත්‍යාපනය කරන ලද ප්‍රවෘත්ති සහ තොරතුරු පරිශීලනය කිරීමේ වැදගත්කම පෙන්වා දෙමින් සහ ප්‍රවර්ධනය කරමින්, සැකසහිත පුවත් අන් අය සමඟ බෙදා ගැනීමට පෙර එහි නිරවද්‍යතාවය තහවුරු කිරීමට දිරිමත් කරයි.
මාධ්‍ය සහ රජයන් වගකීම
කරුණු පරීක්ෂා කිරීම මගින්, මාධ්‍ය ආයතන සහ රජයේ නිලධාරීන් ඔවුන්ගේ ප්‍රකාශ සහ ක්‍රියා සම්බන්ධයෙන් වගවීම සඳහා මෙවලමක් ලෙස කරුණු පරීක්ෂණ ආයතන ක්‍රියා කරයි. ජාත්‍යන්තර මට්ටමින් කරුණු පරීක්ෂා කිරීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම මගින්, බලයේ සිටින අය විසින් තොරතුරු බෙදා හැරීමේ විනිවිදභාවය සහ අඛණ්ඩතාව දිරිමත් කරන්නෙමු.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පිරික්සුම් දිනයේ සත්‍යතා 5ක්
කරුණු පරීක්ෂා කිරීම විවේචනාත්මක චින්තන කුසලතා ගොඩනඟයි
සත්‍ය පරීක්‍ෂාව පුද්ගලයන්ට තමන් පරිභෝජනය කරන තොරතුරු ගැන විවේචනාත්මකව සිතීමට දිරිගන්වන අතර, ව්‍යාජ ප්‍රවෘත්ති හෝ වැරදි තොරතුරුවලට හසුවීමට ඇති ඉඩකඩ අඩු වඩාත් බුද්ධිමත් පාඨකයන් සහ අසන්නන් නිර්මාණය කිරීමට උපකාරී වේ.
ජාත්‍යන්තර කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ ජාලය (IFCN) 2015 දී දියත් කරන ලදී
Poynter ආයතනය විසින් දියත් කරන ලද IFCN ලොව පුරා ඇති කරුණු පරීක්‍ෂකයින් සඳහා සංසදයක් ලෙස සේවය කරයි. එය ජාත්‍යන්තර තතු පිරික්සුම් දිනය පිළිගැනීමට මග පාදයි.
සක්‍රීය කරුණු පිරික්සීමේ සංවිධාන 100කට වඩා ගෝලීයව පවතී
ජාත්‍යන්තර කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ ජාලයේ Fact crescendo අප ආයතනය ද ඇතුළුව , ලොව පුරා රටවල් 45කට වැඩි ගණනක සක්‍රීය කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ ඒකක පිහිටුවා ඇත.
සියලුම තොරතුරු සත්‍යාපනය කළ නොහැක
කරුණු පරීක්ෂා කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වන අතර, සියලු වර්ගවල තොරතුරු පරීක්ෂා කළ නොහැක. කරුණු පරීක්ෂා කරන්නන් සාමාන්‍යයෙන් අවධානය යොමු කරන්නේ සත්‍යාපනය කළ හැකි සත්‍ය හිමිකම් මත මිස මත හෝ අනාවැකි මත නොවේ.
කරුණු පරීක්ෂා කිරීම පුවත්පත් කලාව කෙරෙහි විශ්වාසය වැඩි කරයි
කරුණු පරීක්ෂා කිරීම මාධ්‍ය කෙරෙහි මහජන විශ්වාසය වැඩි කිරීමට උපකාරී වේ. මාධ්‍යවේදීන් උසස් ප්‍රමිතීන්ට පත් කිරීමෙන්, ඔවුන් මහජනතාවට නිවැරදි සහ විශ්වාසදායක තොරතුරු සැපයීම සහතික කරයි.
මූලික කරුණු පරීක්ෂාවක් කරන්නේ කෙසේද?
- මුල් අන්තර්ගතයේ මූලාශ්‍රය සොයන්න.
- මූලාශ්‍රයේ පුද්ගලික පිටුවට පිවිසෙන්න. ඔවුන්ගේ සත්‍ය තොරතුරු දක්වා ඇති කොටස හෝ සමාජ මාධ්‍ය ගිණුමේ ඔවුන්ගේ පසුබිම් දැනුම පිළිබඳ තොරතුරු බෙදා ගෙන තිබේද? පුද්ගලයා විශ්වාස කළ හැකිද?
- මූලාශ්‍ර සැබෑ පුද්ගලයෙක්ද?
- එසේ නොවේ නම්, අන්තර්ගතය විශ්වාසදායක නොවේ.
- ඔව් නම්, අන්තර්ගතය මතයක් ද? එසේ නම්, වඩාත් සත්‍ය තොරතුරු සොයා ගැනීමට උත්සාහ කරන්න.
- එකම මාතෘකාව පිළිබඳ වෙනත් පළ කිරීම් සෙවීම සලකා බලන්න. වෙනත් පරිශීලකයන් හෝ සුප්‍රසිද්ධ කණ්ඩායම් විසින් එම තොරතුරු සත්‍යාපනය කර තිබේද සොයන්න. අන්තර්ගතය විශ්වසනීය සංවිධානයකින් පැමිණෙන්නේ නම්, තොරතුරු විශ්වාසදායක විය හැකිය.
ඔබේ පෞද්ගලික අදහස්වලට අභියෝග කිරීමට බිය නොවන්න. එවිට ඔබ කලින් නොසිතූ දෙයක් ඉගෙන ගැනීමට ඔබට හැකි වනු ඇත.
එසේම සබැඳි අන්තර්ගතය කියවන විට විවෘත මනසක් තබාගෙන විවේචනාත්මක චින්තන කුසලතා පුහුණු කරන්න.
ජාත්‍යන්තර කරුණු විමර්ශන ආයතනයේ(IFCN) සහතික ලත් Fact crescendo අප කණ්ඩායම
FactCresendo Sri Lanka යනු ෆැක්ට්ක්‍රෙසෙන්ඩො මව් සමාගමේ ශාඛාවක් වන අතර මියන්මාරය, බංග්ලාදේශය, කාම්බෝජය, ඇෆ්ගනිස්තානය වැනි කලාපීය රටවල ද මේ ආකාරයෙන් ශාඛා පසුගිය වසර කිහිපය තුළ පිහිටුවීමට සමත් වී තිබේ. Factcresendo ප්‍රධාන කාර්යාලය ඉන්දියාවේ පිහිටා තිබෙන අතර හින්දි, දමිළ, මලයාලම්, බංග්ලා, මරාටි, ගුජරාටි, අසාම්, ඔඩියා ඇතුළු ඉන්දීය භාෂා රැසකින් ද අප කරුණු විමර්ශනයන් සිදු කෙරේ.
අපගේ කරුණු විමර්ශන ස්වාධීනව කරුණු විමසීම් අගය කරන බොහෝ දෙනාගේ ඇගයීමට ලක් වෙන්නේ ද අපගේ නිර්පාක්ෂිකභාවය හේතුව නිසාවෙනි. එසේම, IFCN ජාත්‍යන්තර කරුණු විමර්ශන ජාලයේ මාර්ගෝපදේශ වලට අනුකූලව 2018 වර්ෂයේ සිට වාර්ෂිකව තත්ත්ව සහතිකය ලබා ඇත්තේද, නියමිත මාර්ගෝපදේශ නිසියාකාරව අනුගමනය කරන බැවින් සහ අපගේ කරුණු පරීක්ෂාවල නිර්පාක්ෂිකභාවය සහ සාධාරණත්වය මෙන්ම ක්‍රමවේදයේ ප්‍රමිතිය සහ විනිවිදභාවය, අරමුදල් සපයා ගැනීමේ විනිවිදභාවය, විවෘත හා අවංකභාවය, සත්‍ය පමණක් හෙළි කිරීම වැනි ප්‍රතිපත්තිය ඇතුළු කරුණු හේතුකොට ගෙනයි.
අප වෙත කරුණු පරීක්ෂාවන් සිදු කිරීමට ඉල්ලීම් සමාජ මාධ්‍ය හරහා පරිශීලකයින් යොමු කරන අතර ඒ අතරින් ස්වාධීනව සත්‍යාපන කළ හැකි කරුණු සම්බන්ධයෙන් පමණක් අප කරුණු විමර්ශනය සිදු කරනු ලබනවා.
Facebook ආයතනයේ කරුණු විමර්ශන කරන තෙවන පාර්ශ්වයක් ලෙස Facebook ආයතනය විසින් නිර්දේශ කරන ලද ශ්‍රේණිගත කිරීම් සිදු කිරීමේ බලය ලත් ලංකාවේ කරුණු විමර්ශන කණ්ඩායම අප වෙමු. ඒ අනුව අසත්‍ය(False), සංස්කරණය කරන ලද ඡායාරුප හෝ වීඩියෝ (Altered), අර්ධ වශයෙන් අසත්‍ය(Partly False), සම්පූර්ණ තොරතුරු නොමැති වීම හේතුවෙන් පාඨකයා නොමඟ යා හැකි පුවත්(Missing Context), උපහාසාත්මක කෝණයෙන් පළ වන නොමග යවන සුළු සමාජ මාධ්‍ය සටහන් (Satire) සම්බන්ධයෙන් අප කරුණු විමර්ශන සිදුකරනු ලබනවා.
අසත්‍ය පැතිරීම වැළැක්වීම සඳහා Facebook ආයතනය විසින් සිදු කරන ලද ශ්‍රේණිගත කිරීම්(Rating) වලට ලක් වුවද, ඇපීල් කිරීමක්(Appeal) මගින්ද ඉවත් කර ගැනීමේ අවකාශයක ද පවතිනවා. මේ පිළිබඳ වැඩිදුර තොරතුරු මෙතනින්.
නමුත් කිසිදු අවස්ථාවක කිසිදු ෆේස්බුක් සටහනක්, පිටුවක් හෝ ගිණුමක් අවහිර කිරීමට, ඉවත් කිරීමට අපට අවකාශයක් නොමැත. ශ්‍රේණිගත කිරීම් (Rating) හරහා ෆේස්බුක් සමාජ මාධ්‍ය ජාලයේ පළ වන අසත්‍ය ප්‍රචාරයන් පිළිබඳ එම සටහන් දකින පාඨකයින් දැනුවත් වීමක් සිදුවන අතර වැඩි පිරිසක් අතර අසත්‍ය පුවත් හුවමාරු වීම ද සීමා වේ. මේ පිළිබඳ ෆේස්බුක් ආයතනයේ පැහැදිලි කිරීම මෙතනින්.
අප 2018 වසරේ සිට IFCN මූලධර්ම සංග්‍රහයේ සත්‍යාපිත අත්සන්කරුවන් වෙති.
WhatsAppහි ද අප IFCN කරුණු පරීක්ෂා කිරීමේ සංවිධානයක් ලෙස සහතික වී තිබේ. faq.whatsapp.com
අපගේ කරුණු විමර්ශන පිළිබඳ තොරතුරු දැන ගැනීමට එක්වන්නFacebook | Twitter | Instagram | Google News | TikTok|WhatsApp